Ciekawostki

Dojrzałość szkolna – co dziecko powinno umieć idąc do szkoły

            Dojrzałość szkolna – to ten moment w rozwoju dziecka, gdy istnieje równowaga między wymaganiami szkoły a możliwościami rozwojowymi dziecka. Jest ona w pewnym stopniu określana przez wymagania i metody pracy, jakie stosuje szkoła, ale przede wszystkim jest wyznaczona przez właściwości rozwojowe dziecka (tu: współdziałanie dwóch czynników: dojrzewania i uczenia się).

Kryteria dojrzałości szkolnej

            Wyróżnia się ich bardzo wiele. Dawniej według tak zwanej szkoły niemieckiej zwracano uwagę wyłącznie na poziom funkcji intelektualnych przydatny z punktu widzenia wymagań przedmiotowych. Z kolei szkoła wiedeńska rozpatrywała problem dojrzałości szkolnej biorąc pod uwagę rozwój psychiczny dziecka (cechy społeczne i charakterologiczne, takie jak: wola, zdolność podejmowania zadań i realizacji ich do końca). Obecnie zwraca się uwagę na:

• poziom rozwoju fizycznego;
• poziom rozwoju umysłowego, a tu:

• rozwinięte umiejętności w zakresie analizy i syntezy wzrokowo-słuchowej (istotne podczas czytania i odbierania przekazu ustnego);
• sprawności manualne (ważne podczas pisania, rysowania, wycinania, zabaw ruchowych itp.;
• operowanie pojęciem liczby i zbioru, rozumienie pojęć „mniej”, „więcej”, „tyle samo” (ważne w nauczaniu matematyki);
• czynne operowanie pewnym zasobem słów (istotne podczas komunikowania się słownego);
• myślenie, zdolność do rozumienia symboli.

• dowolne (intencjonalne) koncentrowanie się na czynności, czy przedmiocie – ważne, w przyswajaniu wiadomości i umiejętności; w odróżnieniu od uwagi i koncentracji mimowolnej charakterystycznej dla małych dzieci, które zwracają uwagę na ten bodziec, który jest aktualnie najsilniejszy, dlatego nie potrafią się dłużej koncentrować i przechodzą bardzo szybko od jednej aktywności do innej;
• wytrwałość – podejmowanie wysiłków i konsekwentne zmierzanie do realizacji wyznaczonego celu;
• gotowość do wykonywania zadań na polecenie;
• gotowość do korzystania ze wskazówek kierowanych do grupy, do wielu dzieci naraz;
• zdolność uczestniczenia  w zajęciach zespołowych (tu: ważne, by wyrabiać w dziecku świadomość, że jest on pełnoprawnym członkiem grupy, nie gorszym ani nie lepszym od innych, że ma prawa, ale powinien się podporządkować regułom);
• poczucie obowiązku i ogólne zdyscyplinowanie (ważne, by wcześniej konsekwentnie postępować z dzieckiem w domu);
• umiejętność nawiązywania kontaktów społecznych z grupą i nauczycielem (tu: ważne jest odpowiednie ukierunkowanie ze strony rodziców, ich właściwe postawy wobec dziecka – demokratyczne, bez przemocy, ale też bez liberalizmu i pobłażania złym zachowaniom – oraz pozytywny stosunek rodziców do innych dzieci z klasy i do nauczyciela. Ważne, by przekazywać dziecku spójne ze szkołą komunikaty, że nauka jest dobra, potrzebna, że nauczyciel stara się rzetelnie pracować, a jego wymagania są słuszne i służą pogłębianiu umiejętności dziecka wyrobieniu rzetelności i dyscypliny).

Ważne, by przekazywać dziecku czynem i słowem normy moralne, wprowadzać je w zasady, nie obalać autorytetów (np. autorytetu nauczyciela, wychowawcy, dyrekcji, czy innych osób związanych ze szkołą). To chroni dzieci przed agresją wobec siebie nawzajem i nauczycieli, chroni przed podziałami i dominacją jednych dzieci nad drugimi.

Wykorzystana literatura:

Żebrowska M. Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. PWN

Opracowała: Elżbieta Michnikiewicz

Rozwój emocjonalno – społeczny dzieci w młodszym wieku szkolnym

Wpływ postaw rodzicielskich

na rozwój społeczno – emocjonalny dzieci

1. Co rozumiemy przez młodszy wiek szkolny?

Za młodszy wiek szkolny uznaje się przedział od 7 do 11-12 r.ż. (I-IV SP). W tym okresie dziecko poznaje i wkracza w drugie obok rodzinnego ważne środowisko – szkolne, które często jest zupełnie odmienne od pierwszego pod względem organizacji i wymagań.

Wejście w to szkolne środowisko łączy się ze zmianą dotychczasowego stylu życia i zajęć oraz koniecznością oderwania się od rodziców czy dotychczasowych opiekunów i wkroczenia w nową grupę społeczną – klasę szkolną. W szkole napotyka wyraźne wymagania i stałą ocenę aktywności intelektualnej oraz społecznej.

2. Funkcjonowanie emocjonalno-społeczne dzieci w młodszym wieku szkolnym.

Dziecko już od 3r.ż dąży do towarzystwa innych dzieci. Łączy się z nimi w małe grupki
w celu zabawy. W zabawie i działaniu jest jednak ciągle egocentryczne i skoncentrowane
na własnych potrzebach.

W wieku przedszkolnym dążenie do uczestnictwa w grupie nasila się , by osiągnąć bardzo wysoki stopień nasilenia na etapie szkoły podstawowej. Jeszcze w I, II klasie dzieci, mimo lepszej niż na etapie przedszkola umiejętności współdziałania, są skoncentrowane na sobie, nie mają poczucia wspólnoty celów i zadań, a ich uwaga jest ześrodkowana na osobie wychowawcy-nauczyciela. Wówczas często skarżą na kolegów, lecz nie w celu zaszkodzenia im, a raczej w celu przywrócenia porządku, czy też usunięcia przeszkody uniemożliwiającej wykonanie zadania. Aby to donoszenie nie utrwalało się w nawyk, potrzeba cierpliwego wyjaśniania i łagodnego eliminowania go.

W klasie III współdziałanie jest już świadome. Dzieci zaczynają się liczyć z opinią grupy, czują się pełnoprawnymi jej uczestnikami. Zależy im na aprobacie i uznaniu rówieśników. Grupa rówieśnicza i uczestnictwo w niej zapewnia:

• poczucie przynależności – w zespole członkowie mają równorzędne pozycje (to niezwykle ważne, bowiem dotychczas dziecko funkcjonowało – o ile nie miało rodzeństwa – w relacjach podrzędności- nadrzędności);
• zaspokojenie potrzeby kontaktów towarzyskich i wymiany opinii.

Ponieważ dziecko bardzo pragnie przynależeć do grupy, w związku z tym stara się dostosować do jej reguł i jest niezwykle sugestywne na opinie innych uczestników grupy (zwłaszcza tych, którzy pełnią role przywódcze), a bywa kontrsugestywne wobec opinii rodziców. Równocześnie staje się bardzo wrażliwe na dezaprobatę od uczestników grupy. Wszelkie negatywne komunikaty przeżywa boleśnie, nie lubi krytycznych uwag na swój temat wygłaszanych na forum grupy. W tym czasie ujawniają się zachowania społecznie niepożądane: zazdrość o przyjaźnie, o role grupowe, nietolerancja, obmowy, skarżenie z intencją pognębienia przeciwnika, konflikty. W opisanych sytuacjach szczególnego znaczenia nabiera rola rodziców. Mogą oni:

• w rozmowie z dziećmi łagodzić konflikty, nie rozjątrzać ich przez niesłuszne obwinianie innych dzieci itp.;
• pozwolić dziecku na uwolnienie nagromadzonych emocji – dać się „wygada”, najpierw wysłuchać bez radzenia, pouczania, karcenia, a dopiero w dalszej kolejności starać się dopomóc w rozwiązaniu konfliktów;
• dawać przykład własnym życiem.

Współdziałanie w grupie społecznej wpływa na rozwój uczuć moralnych u dzieci. Dziecko przechodzi od moralności heteronomicznej (czyli narzuconej z zewnątrz i przestrzeganej z obawy przed karą) do autonomicznej (tzn. uwewnętrznia normy, uznaje za swoje, za słuszne). W związku z tym nasila się u dzieci krytycyzm, również wobec rodziców, którzy byli jedynymi autorytetami. Dziecko widzi wiele ich wad, ale jednocześnie je naśladuje. Podobnie jest z zaletami. Działa tu mechanizm modelowania (naśladowania) – osoba bliska dziecku, uznawana przez nie za atrakcyjną, albo podobną do dziecka, staje się dla niego modelem, wzorem.

Z uwagi na to, że w rozwoju emocjonalnym i społecznym rządzi prawo pierwszych połączeń, a relacje rodzinne są dla dziecka pierwszymi, z którymi się styka, ma ono tendencję do przenoszenia tych relacji na inne dziedziny życia, np. szkoła i kontakty z rówieśnikami. Dziecko „odbija” - naśladuje zachowania rodziców.

W modelowaniu właściwych zachowań społecznych ważne są postawy rodziców. Warto przytoczyć 3 szczególnie niepożądane, których trzeba się wystrzegać:

• nadopiekuńcza miłość (wyręczanie dziecka i przesadne chronienie)
• wycofywana miłość (chłód emocjonalny i niezaspokajanie potrzeb)
• warunkowa miłość („będę cię kochać jeśli..., przestanę cię kochać, gdy..”)

Jakość funkcjonowania dziecka w grupie społecznej wpływa również na jego rozwój osobowościowy. Dziecko oceniane z trzech stron: przez rodziców, nauczyciela i rówieśników otrzymuje komunikaty zwrotne. Na ich bazie wytwarza pewien określony obraz własnego „ja”. Na początku jest to obraz bardzo zależny od opinii otoczenia, z czasem staje się bardziej zintegrowany.

Dobre funkcjonowanie społeczne to niezwykle istotny czynnik dojrzałości szkolnej, która obejmuje przystosowanie określające cały okres nauki, a nie tylko moment wstępowania
do szkoły. Zwraca się za to uwagę na:

• umiejętność nawiązywania dobrych kontaktów społecznych;
• zdolność podejmowania i rozwiązywania zadań (czyli działanie intencjonalne);
• umiejętność słuchania, rozumienia i wypełniania poleceń.

3. Zabawa jako element funkcjonowania społecznego.

U dzieci w wieku wczesnoszkolnym nauka zaczyna być podstawową i nadrzędną aktywnością, ale mimo to wciąż żywą i niezwykle ważną rolę odgrywa zabawa. Może być ona środkiem organizacji nauki, bowiem zmniejsza wysiłek i pozwala odciążyć dziecko emocjonalnie, a tym samym przezwyciężyć trudności. W wieku wczesnoszkolnym dominują:

• zabawy zespołowe (ruchowe lub gry stolikowe) – oparte na jasnych, wręcz sztywnych regułach, którym dzieci się łatwo poddają;
• zabawy konstrukcyjne – coraz częściej przekształcające się w użytecznościowe, zbliżone do pracy zawodowej;
• zabawy tematyczne (w dom, sklep, lekarza, w szkołę itp.).

Dzieci podczas zabawy poznają się dokładniej, zdobywają wiedzę o rzeczywistości
i wypróbowują swych sił w różnych rolach. Przypatrując się zabawie można łatwo rozpoznać zainteresowania dziecka (czyli to, co jest sferą jego najbliższego rozwoju), trudności emocjonalne (szkolne, rodzinne), krystalizujące się postawy moralne i życiowe. W zabawach dziecko bardzo wyraźnie odzwierciedla i naśladuje własnych rodziców i ludzi, którzy są mu bliscy. Wystarczy obserwować...

Wykorzystana literatura:

Żebrowska M. Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. PWN

Braun-Gałkowska M. (1990). Czynić pokój. W: Psychologia domowa. Olsztyn. s. 112-115.

Opracowała: Elżbieta Michnikiewicz